บทที่ ๑ โคลงโลกนิติ

 โคลงโลกนิติ

ผู้แต่ง  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมพระยาเดชาดิศร

ลักษณะคำประพันธ์  โคลงสี่สุภาพ

จุดประสงค์ในการแต่ง  เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม  และมีพระราชประสงค์ให้จารึกสุภาษิตคำสอนลงยบนแผ่นศิลาประดับไว้ในวัดนั้ เพื่อให้ผูคนจดจำข้อคิดที่ดีงามและนำไปปฏิบัติให้เกิดผล จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมพระยาเดชาดิศรทรงชำระโคลงโลกนิติสำนวนเก่าแล้วจารึกไว้ที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม โคลงโลกนิติที่ทรงชำระมีทั้งหมด ๕๙๓ บท

   

๑.  สอนให้มีความกตัญญู

คุณแม่หนาหนักเพี้ยง                     พสุธา

     คุณบิดรดุจอา                                กาศกว้าง

   คุณพี่พ่างศิขรา                              เมรุมาศ

คุณพระอาจารย์อ้างอาจสู้                 สาคร 

ถอดความ  พระคุณของมารดาหนักเท่าพื้นแผ่นดิน  พระคุณของบิดามากเท่าอากาศกว้าง  พระคุณของพี่สูงเท่ายอดเขาพระสุเมรุ  พระคุณของอาจารย์เท่าทะเล

๒.   สอนให้ทำความดี

   

                                           สนิมเหล็กเกิดแต่เนื้อ        ในตน

                                      กินกัดเนื้อเหล็กจน                กร่อนขร้ำ

                                      บาปเกิดแต่ตนคน                 เป็นบาป

                                      บาปย่อมทำโทษซ้ำ              ใส่ผู้บาปเอง

 ถอดความ การที่เราได้รับผลอย่างไรย่อมมีเหตุจากการกระทำของเราทั้งสิ้น ผู้ทำดีย่อมได้รับผลดีตอบแทน ส่วนผู้ทำชั่ว ผลที่เกิดจากการทำชั่วนั้น ย่อมกัดกร่อนใจซึ่งเปรียบได้กับสนิมกัดกร่อนเนื้อเหล็กให้ผุพังไป

                                        โคควายวายชีพได้              เขาหนัง

                                        เป็นสิ่งเป็นอันยัง                 อยู่ไซร้

                                        คนเด็ดดับสูญสัง-               ขารร่าง

                                        เป็นชื่อเป็นเสียงได้             แต่ร้ายกับดี

 ถอดความ  วัวควายนั้น เมื่อสิ้นชีพแล้วยังมีเขาและหนังที่เป็นประโยชน์ ส่วนคนเราเมื่อสิ้นชีวิต คงเหลือแต่เกียรติยศชื่อเสียงและความดีความชั่วให้คนได้จดจำไว้เท่านั้น

    ๓.  สอนให้รู้จักประมาณตน

     

                

                                       นกน้อยขนน้อยแต่              พอตัว

                                       รังแต่งจุเมียผัว                   อยู่ได้

                                       มักใหญ่ย่อมคนหวัว            ไพเพิด

                                       ทำแต่พอตัวไซร้                 อย่าให้คนหยัน

ถอดความ  คนที่มีฐานะไม่ดีก็หาเลี้ยงตามกำลังของตน  จะสร้างบ้านก็ทำอย่างพอเหมาะแก่ตัว  ถ้าคิดมักใหญ่ใฝ่สูงคนจะหัวเราะเยาะ  เพราะฉะนั้นทำให้พอเหมาะกับตัวเอง ป็นคำสอนที่สอดคล้องกับแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เรื่องเศรษฐกิจพอเพียง

 

    ๔.  สอนให้รู้จักพิจารณาคนและรู้จักคบเพื่อน

  

                        

                                       ก้านบัวบอกลึกตื้น                    ชลธาร

                                       มารยาทส่อสันดาน                   ชาติเชื้อ

                                       โฉดฉลาดเพราะคำขาน             ควรทราบ

                                       หย่อมหญ้าเหี่ยวแห้งเรื้อ            บอกร้านแสลงดิน

ถอดความ   ก้านบัว สามารถบอกความตื้นลึกของน้ำได้ฉันใด กิริยามารยาทของคนก็สามารถบ่งบอกถึงการอบรมเลี้ยงดูได้ฉันนั้น คำพูดก็สามารถบ่งบอกให้รู้ว่าคนนั้นพูดฉลาดหรือพูดโง่ เช่นเกียวกับหย่อมหญ้าที่เหี่ยวแห้งย่อมบอกให้รู้ว่าดินในบริเวณนั้นไม่ดี

            

                                      พระสมุทรสุดลึกล้น                คณนา                                                                                 สายดิ่งทอดทิ้งมา                  หยั่งได้

                                      เขาสูงอาจวัดวา                    กำหนด

                                      จิตมนุษย์นี้ไซร้                     ยากแท้หยั่งถึง

ถอดความ   ความลึกของมหาสมุทรที่แม้จะลึก เพียงใดก็อาจจะใช้เครื่องมือวัดได้ หรือภูเขาแม้จะสูงเพียงใดก็อาจใช้เครื่องมือวัดความสูงได้เช่นกัน แต่จิตใจคนนั้นวัดความรู้สึกจริงแท้ได้ยาก

   

                                   มิตรพาลอย่าคบให้                   สนิทนัก

                                   พาลใช่มิตรอย่ามัก                   กล่าวใกล้

                                   ครั้นครามเคียดคุมชัก               เอาโทษ ใส่นา

                                   รู้เหตุสิ่งใดไซร้                       ส่อสิ้นกลางสนาม

ถอดความ   สอนให้อยู่ห่างไกลจากคนชั่ว เพราะหากคบคนชั่วเป็นมิตร เมื่อถึงเวลาผิดใจกันเขาก็อาจกล่าวโทษแก่เราได้ 

 ๕.   สอนไม่ให้ทำตามอย่างผู้อื่น

                                  เห็นท่านมีอย่าเคลิ้ม                  ใจตาม

                                  เรายากหากใจงาม                    อย่าคร้าน

                                  อุตสาห์พยายาม                       การกิจ

                                  เอาเยี่ยงอย่างเพื่อนบ้าน            อย่าท้อทำกิน

ถอดความ    เมื่อเห็นผู้อื่นมั่งมีกว่าก็ไม่ควรโลภ ไม่ควรอยากมีอยากได้ตามคนอื่น แม้จะยากจนก็ให้หมั่นทำมาหากิน อย่าเกียจคร้านและท้อแท้ ให้รู้จักใช้ชีวิตอย่างพอเพียง

๖.     สอนให้เป็นคนมีวาจาอ่อนหวาน

   

                                อ่อนหวานมานมิตรล้น                 เหลือหลาย

                                หยาบบ่มีเกลอกราย                   เกลื่อนใกล้

                                ดุจดวงศศิฉาย                          ดาวดาษ ประดับนา

                                สุริยาส่องดาราไร้                       เพื่อร้อนแรงแสง

ถอดความ    คนที่พูดจาสุภาพไพเราะย่อมมีเพื่อนมาก เปรียบได้กับดวงจันทร์ที่มีดาวจำนวนมากรายล้อมประดับ ต่างกับคนพูดจากระด้างหยาบคาย ทำให้มีไม่ใครปรารถนาจะคบหรือสมาคมด้วย เปรียบได้กับดวงอาทิตย์แสงร้อนแรงที่บดบังแสงของดาวดวงอื่น